هدررفت آب | قاتلان خاموش منابع آبی

به گزارش حدید نیوز؛ همان طور که در کتاب‌های جغرافیایی دوران مدرسه خوانده‌ایم همگی این یک مورد را خوب می‌دانیم که ایران به لحاظ دسته بندی آب و هوایی می‌تواند جزو کشورهای گرم و خشک قرار بگیرد تا جایی که کمبود بارش‌ها در دوره‌های مشخصی از سال زیست معمولی همگی را با مشکل و احتیاط رو به رو می‌کند و می‌تواند زندگی مردم و به ویژه کشاورزان و مزرعه داران را به شکل جدی تحت الشعاع خود قرار دهد. این در حالی است که معضل خشکسالی از قدیم الایام کابوس مشترک مردمان این اقلیم بوده است. کابوسی که حالا طی چند سال گذشته به واسطه کاهش چشمگیر بارش‌ها و شیوه‌های نادرست مدیریت بیشتر از قبل شکل جدی به خودش گرفته است تا جایی که از پاییز امسال قطع برق‌های خانگی خبر از این می‌داد که قطعاً امسال تابستان سختی را در تأمین انرژی خواهیم داشت و مردم باید با همکاری‌های ادامه دار به گذراندن این بحران کمک کنند. اما ما در این گزارش فارغ از پرداختن به اصول صرفه‌جویی توسط شهروندان از این موضوع گفتیم که عوامل دیگر مدیریت منابع آب تا چه اندازه در هدر رفت آن تأثیرگذار هستند؛ فاکتورهایی که بررسی و رسیدگی آن تا حد قابل توجهی می‌تواند به رفع بحران کم آبی در ایران کمک کند.

کشاورزی، متهم اصلی هدر رفت مایه حیات
سال ۱۴۰۱ خبری منتشر شد که در آن آمده بود طبق آمار رسمی وزارت نیرو در مصرف آب سهم بخش کشاورزی ۸۹.۷ درصد، سهم بخش شرب ۸.۲ درصد و سهم بخش صنعت حدود ۲.۱ درصد است. آماری که می‌گوید با وجود همه تاکیدها و فرهنگسازی‌های رسانه‌ای برای تشویق شهروندان به صرفه‌جویی، سهم بزرگ در هدر رفتن آب با اختلاف بالا متعلق به بخش کشاورزی است؛ تا جایی که سهم ۶۰ درصدی در آب‌های به هدر رفته را به خود اختصاص می‌دهد. بخشی که سالیان سال است با وجود هشدارهای جدی کارشناسان در زمینه شیوه‌های غلط آبیاری تغییر چندانی به خود ندیده است. اتفاقی که با شیوه‌های آبیاری نوین مثل روش قطره‌ای، مدیریت درست در احداث سدها و استفاده از پساب‌ها برای آبیاری تا حد زیادی قابل کنترل است.

کشت برنج و هندوانه در کویر!
یکی از مواردی که در چند سال گذشته بارها مطرح شد این بود که ایران در بخش‌های مختلف کشت محصولات کشاورزی به خودکفایی رسیده است. این در حالی است که طبق نظرات اصولی کارشناسان، خودکفایی ما در کشت محصولات پرآبی مثل هندوانه، برنج یا خیار در محدوده جغرافیایی کشور ما چندان معقول به نظر نمی‌رسد. مثلاً یکی از این موارد کاشت هندوانه در استان‌هایی مثل فارس و اصفهان است در حالی که کشت هر عدد هندوانه به چیزی حدود ۵۰۰ لیتر آب نیاز دارد و چند سال گذشته برداشت این محصول در کشورمان به قدری زیاد بود که با مازاد هم رو به رو شد و از بین رفت؛ یا کاشت محصول پرآبی مثل برنج که در حال حاضر در ۱۹ استان کشور مثل خراسان، اصفهان، کرمان، سیستان و بلوچستان صورت می‌گیرد. این درحالی است که تولید یک کیلو برنج به چیزی حدود ۳ تا ۵ هزار لیتر آب نیاز دارد. ولی با انتخاب یک الگوی درست در کشت می‌شود علاوه بر رونق در بخش کشاورزی به مدیریت منابع آبی هم کمک کرد به عنوان نمونه ایران از قدیم الایام قطب تولید زعفران و پسته در دنیا بوده‌؛ محصولات ارزنده‌ای که در آب کم مصرف هستند و حتی پسته جزو محصولاتی است که می‌تواند با آب شور هم پرورش پیدا کند.

دو دریاچه چیتگر آب برای آبیاری چمن‌های شهر
چمن یکی از بخش‌های جدا نشدنی زیباسازی فضای شهری در مناطق مختلف کشور و علی الخصوص پایتخت است. یک گیاه پرمصرف که حتی به آن لقب قاتل منابع آبی تهران را داده‌اند تا جایی که ۴۱ درصد از کل فضای ۱۴ هکتاری سبز شهر تهران متعلق به چمن است و ۵۰ درصد ازکل آب مورد استفاده در فضای سبز را به خودش اختصاص می‌دهد محصولی که به صورت روزانه بین ۲ تا ۴ ساعت (به شکل گسترده در چهار فصل سال) به آبیاری احتیاج دارد و آبیاری آن در زمان‌های نامناسب مثل میانه روز هدر رفت آن را بیشتر می‌کند. تا جایی که چمن‌های شهری مثل تهران سالانه به ۷۳ میلیون مترمکعب آب نیاز دارد یعنی چیزی دو برابر ظرفیت آب دریاچه چیتگر در هر سال؛ این در حالی است که مدتهاست توصیه می‌کنند برای زیباسازی شهر می‌شود از موارد جایگزین برای فضای سبز استفاده کرد گیاهانی که علاوه بر همان سبزی و زیبایی به آب کمتری برای نگهداری نیاز دارند.

هدررفت ۳۲ میلیارد مکعب آب ناقابل با لوله‌های فرسوده!
در کنار الگوهای غلط برای آبیاری و کشاورزی یکی از مواردی که به شدت برای جلوگیری از هدررفت آب از آن غافل شده‌ایم بی‌توجهی به لوله کشی‌ها در آب شرب شهری بوده است چون فرسودگی در لوله‌های توزیع آب باعث به هدر رفتن آب شهری می‌شود آن هم پیش از اینکه به دست شهروندان برسد تا جایی که چندی پیش آمار و ارقام عجیبی در این باره منتشر شد که می‌گفت ۳۰ درصد آب شرب تصفیه شده کشور به خاطر این معضل از دست می‌رود. یکسال پیش مدیرکل دفتر مدیریت مصرف و کاهش هدر رفت آب شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور هم طی یک خبر اعلام کرد: «همه ساله بیش از ۳۲ میلیارد مترمکعب آب تصفیه شده از طریق نشت از شبکه‌های توزیع هدر می‌رود.»/ مهر