زنگ خطر سلامت روان | چرا جامعه زود جوش می‌آورد؟

به گزارش حدیدنیوز، مادر صدایش می‌کند و اما سعید بی توجه به صدای مادر، غرق و زمین گیر افکار واوهام نا امید کننده خود است.گوشه اتاق کز کرده و غرق در افکار منفی و کسل کننده خود است و انگار کشتی زندگیش به گل نشسته و راه فراری برای نجات وجود ندارد! گاه به بیرون از پنجره نگاه می‌کند و ساختمان‌های بلند آنسوی پنجره خیره می‌شود و گاه غرق صفحات اینستاگرام و کانال‌های تلگرامی گوشی همراه.

این حال و روز نه چند روزه، بلکه چند ماهه سعید است‌ و هر روز مثل قطعه یخی در میان گرمای خورشید آب می‌شود. بارها پدر ومادرش او را نصحیت کرده و خواسته‌اند برای درمان به روان پزشکی مراجعه کند اما هربار سعید به این درخواست واکنش تندی نشان داده است و گفته من هیچ مشکلی ندارم و می‌خواهم چند وقتی با خودم باشم!

با آنکه تنها 20 سال دارد، از وقتی که از قبولی در کنکور در رشته پزشکی وامانده است، غصه خوردن کار روز و شبش شده و هرروز دلمردگی و خمودگی، بیشتر روح و جسمش را درگیر می‌کند.

بله! این حال و روز بسیاری از افراد جامعه به ویژه نوجوانان و جوانانی است که در اثر فشارها و تنش‌های روزانه در زمینه‌های تحصیلی، شغلی، ازدواج و ... دچار استرس و اضطراب‌های طاقت فرسا می‌شوند اما بسیاری از آنها به دلیل ترس از انگ خوردن به عنوان بیمار روانی از رفتن به مطب روان پزشک و مشاوره با روان شناس خودداری کرده و عمری با این مشکل دست و پنجه نرم می‌کنند و پیامدهای منفی آن را تحمل می‌کنند.

موضوع سلامت روان یکی از مهمترین موضوعات فردی و اجتماعی هر انسان در هر جامعه‌ای است؛ خواه این فرد در جامعه مدرن و صنعتی زندگی کند یا فرد در جامعه‌ای با حداقل ترین امکانات گذران عمر کند.

تهدید سلامت روان فرد و به مخاطره افتادن آن علاوه بر آسیب‌های زیاد روانی، باعث بروز بیماری‌های جسمی متعددی می‌شود؛ به شکلی که بسیاری از مردم با شکایت از وضع جسمی خود نزد طبیب می‌روند، اما پس از بررسی دقیق مشخص می‌شود علت اصلی بروز این ناخوش احوالی آسیب دیدن روح و روان فرد است. 

هفته سلامت روان از 18 تا 24 مهر با شعار  «ﺳﻼﻣﺖ ﺭﻭﺍﻥ ﻭ ﺑﻬﺰﯾﺴﺘﯽ ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺍﻭﻟﻮﯾﺖ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﻫﯿﺪ» در حال برگزاری است.

سلامت روانی به عنوان وضعیتی توصیف می‌شود که در آن وجوه متعددی از زندگی فرد کارکردی مطلوب دارند؛ به طوری که فرد انسانی احساس شادی کند و از وضع خود و از رابطه‌اش در جامعه  با دیگران خرسند باشد. در ایجاد سلامت روان یا در مقابل، تهدید سلامت روان علل متعددی دخیل هستند.

داشتن سلامت روان و احساس آرامش و نشاط، معلول عواملی همچون تأمین نیازهای فردی و اجتماعی مانند شغل مناسب، تأمین معاش روزانه، ازدواج، تحصیل و امنیت اجتماعی و اقتصادی و... است.

البته به مخاطره انداخته شدن سلامت روان افراد فقط معلول عوامل یاد شده نیست، بلکه بخشی  از آن نیز مربوط به شرایط نامناسب خانوادگی،گسست بین نسلی و عدم درک و فهم نسل گذشته و حال است.

در کنار این عوامل ذکر شده، عدم دانش سلامت روان و مهارت‌های لازم برای مقابله با شرایط خاص در زندگی روزانه و داشتن مهارت‌های مدیریت استرس و خشم و مقابله با آن در شرایط روحی نامناسب جملگی عوامل مختلف در بروز مشکلات سلامت روان و تهدید کننده آن است.

موضوع سلامت روان نه تنها مورد توجه متولیان و متخصصان سلامت روان جامعه است بلکه در تعالیم اسلامی نیز به آن توجه شده است.

حضرت علی (ع) در‌ این زمینه می‌فرماید:«در تمام کارها خویشتن را به خدا بسپار که خود را به پناهگاهی مطمئن و نیرومند سپرده‌ای؛ به واقع تکیه کردن به یک قدرت متعالی آرامش بخش بشر است و چه قدرتی بالاتر از خداوند متعال».

در تعالیم اسلام همواره برای آسودگی و آرامش بیشتر به انسانها به واگذاری نتیجه امور به خداوند که مهمترین عامل برای رفع اضطراب و افسردگی است، توصیه شده است؛ به عبارتی ما مامور به وظیفه هستیم نه اسیر نتیجه و آن چه خداوند برای ما به عنوان نتیجه مقرر فرماید با حکمت و عدالت او آمیخته خواهند بود. 
 
عدم دانش سلامت روان و مهارت‌های لازم برای مقابله با شرایط خاص در زندگی روزانه و داشتن مهارت‌های مدیریت استرس و خشم و مقابله با آن در شرایط روحی نامناسب جملگی عوامل مختلف در بروز مشکلات سلامت روان و تهدید کننده آن است.

در کشورمان دستگاه‌های مختلفی در ساماندهی امور مربوط به سلامت روان نقش دارند؛ دستگاه‌هایی مانند وزارت بهداشت، آموزش و پرورش، وزارت ورزش و جوانان، بهزیستی، معاونت‌های فرهنگی و اجتماعی شهرداری‌ها و...

در این میان، وزارت بهداشت به عنوان متولی اصلی سلامت روان، وظیفه رصد سلامت روان اقشار مختلف جامعه را برعهده دارد و برنامه ریزی و تدوین راهکارهای مقابله با آسیب‌های روانی و اجتماعی از جمله وظایف ذاتی این وزارتخانه است.

البته باید توجه کرد که خدمات وزارت بهداشت در حوزه سلامت روان به شکل رایگان در شبکه‌های بهداشتی ارائه می‌شود. خدماتی نظیر آموزش و پیشگیری برای جمعیت عمومی، غربالگری و ارائه خدمات درمانی به کسانی که غربالگری آنها مثبت شده باشد و ارائه خدمات روانشناسی به طیف دیگر افراد غربال شده جزئی از این خدمات است.

در عین حال خدمات آموزش و پیشگیری در زمینه خودمراقبتی، توانمندسازی در زمینه پیشگیری از بروز اختلالات روانپزشکی، اختلال اعتیاد،‌ خودکشی و توانمندسازی در زمینه مهارت زندگی، مهارت فرزندپروری، غربالگری افرادی که ممکن است مشکلاتی از جنس اعتیاد یا خشونت خانگی داشته باشند به همه گروه‌های سنی ارائه می‌شود.

بر این اساس و بنابر اعلام معاون فنی دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت در صورت مثبت شدن نتیجه غربال، خدمات درمانی و دارویی برای افراد از طریق پزشک آغاز می‌شود و در صورتی که فرد نیاز به خدمات مشاوره داشته باشد، این خدمات توسط کارشناسان سلامت روان که در مراکز جامع  خدمات سلامت فعال هستند، بر اساس پروتکل تعریف شده ارائه می‌شود.

این خدمات روانشناسی مشمول کودکانی که اختلال بیش فعالی دارند، کسانی که افسردگی و اضطراب دارند، مبتلایان به بیماری‌های وسواس، مبتلایان به اختلال دو قطبی و... می‌شود. تمامی این خدمات که توسط روانشناسان انجام می‌شود در سیستم بهداشتی رایگان است اما ویزیت پزشک بر اساس تعرفه‌های دولتی محاسبه می‌شود.

بهمن بهمنی،روانشناس درباره «سلامت روان و ویژگی افرادی که از سلامت روان مطلوب برخوردار هستند»،بیان داشت:‌سلامت روان یک مفهوم و واژه است که برای اشاره به حالت، سبک زندگی و تجربه فردی افراد در زندگی است و یکسری مشخصات دارد.

نیازهای و خواسته‌های افراد با سلامت روان خوب، منطبق است

وی با اشاره به ویژگی افراد دارای سلامت روان، ادامه داد:‌ فردی که می‌داند نیازهایش چیست و خواسته‌هایش با نیازهایش انطباق دارد.این دو مفهوم متفاوت است و نیاز چیزی برآمده از اقتضائات جسمی و روانشناختی است؛گاهی خواسته‌های ما با نیازها منطبق نیست.

این روانشناس یادآور شد:‌مثلا بنده و شما به آب نیاز داریم اما دنبال نوشابه می‌گردیم تا تشنگی مان را برطرف کنیم و این یک خواست است که خیلی منطبق نیست و عوارضی نیز دارد.برای نمونه اگر آب را به بدن برسانیم عوارضی ندارد، اما اگر آب را از نوشابه بگیریم آب خوب است و اما بقیه مواد موجود در نوشابه ضرر دارد و این عدم انطباق با خواسته و نیاز است.

بهمنی ابراز کرد:‌خواسته‌ها و نیازهای زیستی و روانشناختی با خواسته‌های مربوط به آنها انطباق بالایی دارد و ویژگی دیگر چنین فرد این است که فرد بلد است چطوری در محیط زندگی اجتماعی طوری فعالیت کند که نه تنها نیاز و خواسته خودش را تامین کند، بلکه نیازها و خواسته‌های درست دیگران را تهدید نکرده بلکه به آنها پاسخ نیز دهد.

افراد دارای سلامت روان هدف واقع بینانه دارند

وی متذکر شد:‌ویژگی دیگر افراد دارای سلامت روان این است که می‌توانند هدف‌های درست و واقع بینانه را برنامه دار و در طول زمان و گام به گام دنبال کنند و این خیلی مهم است.

انعطاف پذیری ویژگی افراد دارای سلامت روان است

این روانشناس تصریح کرد: افرادی را می‌بینید که بهره‌های بیشتری از سلامت روان دارند و سازگار تر هستند و هم هدف بدرد بخور دارند و برنامه‌دار تلاش می‌کنند و اگر هم لازم شد می‌توانند هم برنامه و هم روش اجرای برنامه و هم گاهی اوقات می توانند هدف را تغییر دهند.

بهمنی افزود:‌تا تامین کننده بیشتر نیازهای خودشان باشند و انعطاف ناپذیری ناکارآمد ندارند و می‌توانند هدف را عوض کنند یا برنامه و شیوه و ابزار رسیدن به هدف را تغییر دهند.

وی خاطرنشان کرد:افرادی که سلامت روان دارند و کارآمد هستند با معنای غایی در ارتباط هستند و در ذهن و کیفیت زندگی هدفمند هستند و واقع بینانه بوده و مقید به آموزه‌های اصیل دینی هستند و اینها بهتر از دیگران رنج و درد زندگی را تحمل می‌کنند و عبرت می‌گیرند و سلامت روان این افراد بیشتر است.

محمد حاتمی رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور با اشاره به اینکه سیاست‌های کلی سلامت توسط مقام معظم رهبری ابلاغ شده،گفت:طبق یکی از بندهای این سیاست‌های ابلاغی، این است که رویکرد سلامت باید همه جانبه و شامل سلامت جسم و روان و معنوی باشد.

وی افزود: مقام معظم رهبری مبحث سلامت روانی جامعه را جزو ضروریات جامعه دانستند و بر لزوم تهیه پیوست‌های سلامت روان برای آحاد کشور، تحکیم بنیان خانواده، ایجاد زیرساخت‌های سلامت روان، ایجاد نظام پایش و نظارت، رفع موانع تنش آفرین و ارتقای شاخص‌های سلامت روان تأکید کردند که در حال حاضر هم این موارد در دستور کار سازمان قرار دارند.

جامعه سواد سلامت روان ندارد

رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور بحث آگاهی بخشی به مردم را از محورهای اساسی عدالت محور در حوزه سلامت عنوان کرد و گفت: ما باید سواد سلامت روان آحاد مردم را افزایش دهیم، اما متأسفانه برنامه‌ای برای افزایش آگاهی مردم در سیستم آموزشی وزارت علوم و وزارت آموزش و پرورش و رسانه‌ها وجود ندارد.

بحث سلامت روان در وزارت بهداشت مغفول است

حاتمی از نبود ساختارهای لازم برای ارتقای سلامت روان جامعه در قالب سیاست‌ها، قوانین و برنامه ریزی‌ها انتقاد و اظهارکرد: مسئله جسم در وزارت بهداشت بسیار مورد توجه است؛ به طوری که ما از این نظر در منطقه سرآمد هستیم اما بحث سلامت روان در وزارت بهداشت مغفول است و این در حالی است که اهمیت سلامت روان از سلامت جسم هم بالاتر است.

نظام سلامت، درمان محور است نه پیشگیری محور

وی با تصریح بر اینکه نظام سلامت، درمان محور است نه پیشگیری محور، گفت: ما در حوزه آموزش، غربالگری و آموزش مهارت‌ها برنامه‌ای نداریم.

بودجه پیشگیری در وزارت بهداشت کمتر از یک درصد است

حاتمی همچنین با انتقاد از اینکه بودجه پیشگیری در بودجه سلامت وزارت بهداشت کمتر از یک درصد است، افزود: ما از نظر شاخص‌های عدالت سلامت روان باید به استانداردهای نسبی در تربیت نیروی انسانی برسیم.

رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور با بیان اینکه شهرهای کوچک و اقشار کم درآمد از خدمات روانشناسی و مشاوره محروم هستند،گفت: سازمان تلاش‌های زیادی کرده تا مردم از طریق بیمه پایه و تکمیلی از خدمات روانشناسی استفاده کنند که خوشبختانه رئیس جمهور دستور دادند این موضوع اجرایی شود و منتظریم این قضیه اتفاق بیفتد و آحاد مردم بتوانند از خدمات استفاده کنند.

امید رضایی، استاد روانپزشکی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی درباره «سلامت روان و ویژگی افراد دارای سلامت روان»، اظهار داشت:این روزها عوامل متعددی روی روان مردم اثر گذار بودند؛ از هیاهویی که به لحاظ اجتماعی همه دنیا را گرفته تا مسائلی که می‌تواند صرفا ویژه کشور خودمان  باشد؛ فشار اقتصادی و حتی تغییراتی که به لحاظ اقلیمی، گرما، آب و پوشش گیاهی و ... می‌توانند روی روان مردم اثر گذارند.

وی ادامه داد: از ریزگردو غبار جنوب کشور بگیرد تا زلزله غرب کشور، ترافیک و حوادث اجتماعی در کشور همه  بر سلامت افراد تاثیر دارند. وقتی روان تحت تاثیر قرار می‌گیرد تمام ابعاد زندگی یعنی رضایت از زندگی مخدوش می شود.

استاد روانپزشکی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی یادآور شد: برای هفته سلامت روان همه باید کار کنند؛ از وزیر بهداشت تا همه مسؤولان دیگر؛چراکه همگی درگیر بهداشت روان جامعه هستند.

رضایی درباره «آمار وضعیت روان در ایران»، افزود:‌متاسفانه آمار درستی نداریم و مطالعاتی که داریم برای چند سال اخیر نیست و اگر هم می‌داشتیم ممکن بود به دقت نباشد؛ چون مرز تشخیص سلامت و بیماری روانی مرز مبهمی است.

وی ابراز کرد: آمار درستی نداریم؛ اما اینکه همه تحت فشار روانی یا بیشتر هستند با یک نگاه دقیق در جامعه قابل تشخیص است و همه درجات مختلفی از فشار و استرس را تحمل می‌کنند؛ مثلا آمار داریم که 25 درصد زنان مبتلا به افسردگی هستند اما تصورم این است که اکنون بیشتر از این میزان است.

استاد روانپزشکی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی در پاسخ به این پرسش که «چه پیشنهاداتی برای سلامت روان در جامعه دارید؟»، ابراز کرد: توصیه می‌کنم مسائل اجتماعی و اقتصادی سرلوحه کار کشور قرار گیرد؛مثلا برای اینکه سلامت روان بهتری داشته باشیم ورزش روزانه داشته باشیم، ریلکس کردن و تفریحات داشته باشیم؛این از تماشای چند دقیقه تلویزیون تا نشستن کنار اعضای خانواده و چای خوردن را می‌تواند دربرگیرد.

رضایی با اشاره به 5 عامل مهم در حفاظت سلامت روان، یادآور شد:کار کنیم و مواظب باشیم استرس‌ها کارمان را مخدوش نکنند؛چون گاهی عامل مزاحم، کار را از ما می‌گیرد؛در نتیجه کار، تحصیل، ایمان، ورزش و هنر 5 عامل مهم در محافظت از روان هستند.

وی تصریح کرد: به جمع دوستان و خانواده پناه ببریم، دیدارها و تشریک مساعی را بیشتر کنیم و اگر احساس کردیم خیلی در فشار هستیم از کارشناسان سلامت روان استفاده و مشاوره بگیریم.

۸۵ میلیارد سلول در کاسه سر ما وجود دارد که مسئولیت سلامت روان ما را به عهده دارند

محمد رضا پیرمرادی، رئیس دانشکده علوم رفتاری و سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی ایران گفت: بهداشت روان بسیار مهم است، ولی کمتر به آن توجه شده است. ۸۵ میلیارد سلول در کاسه سر ما وجود دارد که مسئولیت سلامت روان ما را به عهده دارند اما کمتر به این موضوع توجه شده است.

فصل بارداری در تعیین زندگی و سلامت روان کودک اهمیت دارد

پیرمرادی یادآور شد: اگر پدر و مادر دچار مشکلات روانشناختی باشند می‌توانند در آینده بچه اثرگذار باشند و از آن مهم‌تر این است که در فصل بارداری به ویژه سه ماهه اول مادر قطعا باید از دارو استفاده نکند و اگر قرار است دارویی هم استفاده کند باید توسط متخصص تجویز صورت گیرد؛ زیرا این امر به قطع روی آینده بچه اثرگذار است. خیلی از داروها مانند داروهای صرع، می‌توانند برای بچه‌ها مضر باشند؛ یعنی علی‌رغم اینکه به ظاهر پدر و مادر مجبور به مصرف آن هستند ولی در بلندمدت بر فرزند اثرات روانی دارد؛ بنابراین فصل بارداری در تعیین زندگی و سلامت روان کودک اهمیت دارد.

این روانپزشک تاکید کرد: طی یک تا دو سالگی بچه‌ها از طریق احساسات زندگی می‌کنند و دنیا را می‌شناسند و مهم‌ترین محور ارتباط کودک در این سنین با مادر است و امنیت او توسط مادر تامین می‌شود. گفته شده است در صورتی که بچه در این سنین از مادر و یا پرستارِ نزدیک خود جدا شود، ممکن است دچار دلبستگی ناایمن شود که در بلند مدت می‌تواند سبب بروز عوارض اضطراب و افسردگی شود و اینجا مهم است که خیلی از مادران شاغل به این امر توجه کنند که اگر بچه به دلیل نبود مادر ساعتی را بدون حضور او تجربه کند یا افراد مختلفی طی آن بازه زمانی از کودک مراقبت کنند، این کودک دچار برخی مشکلات روانشناختی خواهد شد.

پیرمرادی افزود: در سنین سه تا چهار سالگی کودکان  کابوس‌هایی شبانه و یا توهم‌ها و خیال‌هایی درباره هیولاها و... می‌بینند و مهم است که والدین به این مشکل کودک توجه کافی داشته و کودک و احساس او را درک کنند. این موضوع در کودکان طبیعی است و باید به آنها توضیح داده شود که دچار مشکلات ثانویه نشوند.

ناآرامی‌ها طی بلند مدت می‌تواند تاثیرات روانشناختی بر افراد داشته باشد که میزان دقیق آن نیازمند بررسی و پژوهش دقیق است

رئیس دانشکده علوم رفتاری و سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی ایران اظهار کرد: ویروس کووید۱۹ به شکل مستقیم درصد کمی اثرات روانشناختی در مبتلایان ایجاد می‌کرد؛ اما به شکل غیرمستقیم، به دلیل مشکلاتی که در رابطه با ارتباطات دو سویه افراد، مشکلات اقتصادی و... وجود داشت، مشکلاتی را رقم زد که می‌توان گفت قسمتی از ناآرامی‌های اخیر هم شاید به معضل کرونا بازگردد. 

پیرمرادی بیان داشت: افراد و بچه‌ها طی دو سال و نیم کرونا در منزل ماندند و این درحالی بود که تحرک بدنی که می توانست قسمتی از آرامش روانی کودک را به دنبال داشته باشد، از او گرفته شده بود. در خانه بودن،‌ بازی‌های کامپیوتری خشن، عدم ارتباط با همسالان و... می‌تواند تاثیرات اساسی روانشناختی بر بچه‌ها داشته باشد که الان قسمتی از آن ممکن است در ناآرامی‌ها کف خیابان ابراز شود. خود ناآرامی‌ها طی بلند مدت می‌تواند تاثیرات روانشناختی بر افراد داشته باشد که میزان دقیق آن نیازمند بررسی و پژوهش دقیق است.

وجود یک تا 3 درصد بیماری های روانشناختی در ایران

وی افزود: برخی بیماری‌های روانشناختی شدید حدود یک تا ۳ درصد در جوامع وجود دارد و حدود ۲۰ درصد هم که اختلالات شایع روانشناختی است، اما درصد قابل توجهی هم کسانی هستند که سالم هستند اما نیاز به مشاوره دارند؛ زیرا صفاتی از بیماری را دارند. در مورد کسانی که اختلالات روانشناختی دارند نیاز است که مردم بتوانند با پوشش بیمه پرداخت هزینه‌های درمانی را داشته باشند.

توجه کنیم! سلامت روان و داشتن صحت روانی باعث آرامش بیشتری افراد جامعه خواهد شد و برای داشتن چنین وضعیتی باید با وجود شرایط پر فراز و نشیب در جامعه با آگاهی از روش‌های دوری از استرس و مدیریت مطلوب آن در مسیر آرامش روان گام بر داریم و سلامت روانی بیشتری داشته باشیم.



منبع: فارس