بازار ارز ایران مدتهاست زیر فشار انتظارات تورمی، شوکهای بیرونی و کسری بودجه نوسان میکند. در چنین شرایطی، سیاستهای پراکنده معمولاً اثر چندانی نداشتهاند و تنها بستههای منسجم، چندلایه و هماهنگ میتوانند مانع جهشهای ناگهانی شوند. بسته ششگانه جدید بانک مرکزی نخستین تلاش جدی برای بازتنظیم ساختار عرضه و تقاضای ارز در ماههای اخیر است؛ بستهای که هم ابزارهای نظارتی دارد، هم ابزارهای مالی و هم ابزارهای مدیریت انتظارات.نکته مهم اینجاست که برخلاف سیاستهای مقطعی گذشته، بخش عمده این اقدامات «پایدار» و «ساختاری» هستند. این یعنی اگر درست اجرا شوند، میتوانند سمت عرضه را تقویت کنند، فشار تقاضا را کنترل کنند و نوسانهای غیرمنطقی بازار را بهتدریج کاهش دهند.
بازار نیز طی روزهای گذشته واکنش خفیفی نشان داده است؛ نرخهای فردایی آرامتر شده، فاصله قیمتها کمتر شده و معاملهگران احتیاط بیشتری در رفتار خود نشان میدهند، نشانههایی که معمولاً قبل از ورود بازار به فاز ثبات دیده میشود.
اصلاح نظام تخصیص ارز؛ تزریق انضباط به چرخه عرضه
بازنگری در نظام تخصیص ارز شاید مهمترین بخش این بسته باشد. تمرکز بر شرکتهای ارزآور و حذف جریانهای غیرمولد، به شکل نامحسوسی عرضه موثر را افزایش میدهد. وقتی ارز به بنگاههایی میرسد که دوباره ارز تولید میکنند:۱ـ چرخه مثبت عرضه شکل میگیرد۲ـ فشار بر بازار آزاد کاهش مییابد۳ـ نوسانهای هیجانی کمتر میشوداین اقدام اگرچه ساده بهنظر میرسد، اما در عمل میتواند پایه عرضه را تقویت کند، بدون سر و صدا.
کاهش فاصله تخصیص تا تأمین؛ حمله به ریشه تقاضای هیجانی
یکی از دلایل اصلی افزایش تقاضا، «ترس از تأمیننشدن ارز» بود.با کوتاهشدن فاصله تخصیص تا تأمین:
۱ـ واردکننده مجبور نیست برای پوشش ریسک، از بازار آزاد خرید کند.
۲ـ تقاضای احتیاطی کاهش مییابد.
۳ـ آرامش وارد بازار میشوداین اقدام مستقیماً نرخ را پایین نمیآورد، اما زمینه افزایش نرخ را میخشکاند.
پیشفروش ارز؛ ابزار تثبیت انتظارات
پیشفروش ارز یک ابزار قدرتمند برای مدیریت آینده بازار است. وقتی فعالان اقتصادی بدانند نرخ آینده قابل پیشبینی است:۱ـ تقاضای فوری کاهش پیدا میکند۲ـ نوسانگیری سختتر میشود۳ـ بازار از شوکهای مقطعی فاصله میگیرداین همان نقطهای است که بازار معمولاً وارد فاز آرامش میشود.
اوراق و صکوک ارزی؛ جذب نقدینگی بدون فشار بر اسکناس
انتشار اوراق ارزی اگر درست انجام شود، میتواند نقدینگی سرگردان را از بازار اسکناس دور کند. این کار باعث میشود:۱ـ بخشی از تقاضای سوداگری به ابزارهای مالی منتقل شود۲ـ سرمایهگذاران بهجای خرید ارز، اوراق کمریسک بگیرند۳ـ فشار تقاضای لحظهای کاهش یابددر بسیاری از کشورها، همین ابزارها برای ایجاد ثبات استفاده شده است.
نظارت بر جریانهای سفتهبازی؛ حذف شوکسازهای بازار
بازار ارز بخش قابلتوجهی از نوسان خود را نه از اقتصاد واقعی، بلکه از گردش کلان پول با هدف سوداگری میگیرد.وقتی بانک مرکزی نظارت را تشدید میکند:۱ـ حجم معاملات غیررسمی افت میکند۲ـ حملات سفتهبازانه کُند میشود۳ـ بازار نقدی آرامتر میشوداین اثر آرامسازی معمولاً در چند روز اول خود را نشان میدهد.
تقویت بازار توافقی؛ یکی از معدود ابزارهای اثرگذار بر نرخ واقعی
تالار دوم مرکز مبادله، جایی است که نرخ واقعیتر شکل میگیرد. با افزایش عمق این بازار:۱ـ اختلاف نرخها کاهش مییابد۲ـ قیمت مرجع معتبر میشود۳ـ هیجان بازار آزاد کم میشودتقویت بازار توافقی شاید واقعیترین ابزار بانک مرکزی برای نزدیککردن قیمتها به تعادل باشد.
محمد بیات، کارشناس اقتصادی در پاسخ به این پرسش که آیا بسته ششگانه توان مهار نرخ ارز را دارد؟ گفت: اگرچه هیچ بستهای بهتنهایی کافی نیست، اما ترکیب این شش ابزار میتواند روند بازار را به سمت آرامش ببرد.
این کارشناس اقتصادی ادامه داد: بازار ارز وقتی کنترل میشود که اولاً عرضه قابل پیشبینی باشد، ثانیاً تقاضای هیجانی حذف شود. این بسته هر دو هدف را دنبال میکند.وی افزود: کاهش فاصله تخصیص تا تأمین ارز. همین یک مورد میتواند حجم بزرگی از تقاضای احتیاطی را خنثی کند و بازار را آرامتر سازد. بازار همیشه به ثبات بیشتر از افزایش عرضه حساس است.
بیات تاکید کرد: میتوان گفت احتمال ثبات نرخ ارز بالا رفته است. حداقل نسبت به یک ماه پیش شرایط بهتر است. اگر بسته فعلی کامل اجرا شود، بازار وارد یک فاز تثبیت میشود؛ نه سقوط شدید، نه جهش ناگهانی. این خودش موفقیت بزرگی است.
بانک مرکزی میتواند نرخ ارز را کنترل کند
بسته ششگانه بانک مرکزی اگرچه جایگزین اصلاحات بنیادی نیست، اما میتواند مسیر نرخ ارز را از روند هیجانی به سمت یک مسیر کنترلشده منتقل کند.آرامشدن معاملات، کاهش فاصله نرخها و رفتار محافظهکارانهتر معاملهگران، همه نشانههایی هستند که بازار در حال واکنش مثبت به سیاستهای جدید است، هرچند بهصورت تدریجی و نامحسوس.بانک مرکزی شاید نتواند نرخ ارز را پایین بیاورد، اما با این بسته شانس زیادی دارد که آن را کنترل و تثبیت کند و فعلاً نشانهها همین را تأیید میکنند.
