زعفران ایرانی کیلویی ۳۰۰ دلار از کشاورز خریدند و همان را در دوبی و هنگ‌کنگ تا ۴۰۰۰ دلار فروختند؛ سودی بیش از ۱۰ هزار میلیارد تومان که فقط بوی فساد می‌دهد، نه زعفران!

بیش از ۹۰ درصد زعفران جهان در ایران تولید می‌شود؛ محصولی که با ۴۰۰ تن تولید سالانه، می‌تواند یکی از سودآورترین کالاهای صادراتی کشور باشد.اما در واقعیت، سال‌هاست «طلای سرخ» به کام عده‌ای خاص و به زیان کشاورزان تمام شده است.زعفرانی که باید منبع افتخار و درآمد ملی باشد، تبدیل به ابزاری برای سودجویی شبکه‌ای محدود از صادرکنندگان شده؛ مافیایی که با ترفندهای رسانه‌ای و اقتصادی، بازار داخلی را در مشت خود گرفته و جیب کشاورز را خالی نگه داشته است.

در حالی که ایران سالانه بیش از ۴۰۰ تن زعفران تولید می‌کند، حدود ۸۵ درصد آن صادر می‌شود و تنها ۱۵ درصد در داخل کشور مصرف می‌شود.به‌عبارت ساده‌تر، زعفران ایرانی بیشتر برای جیب خارجی‌ها کار می‌کند تا سفره داخلی‌ها.

اما سود اصلی این صادرات نه به کشاورز که به واسطه‌هایی می‌رسد که سال‌هاست با بازی در قیمت‌ها، ثروت افسانه‌ای به دست آورده‌اند.در سال‌های قبل، تنها چند صادرکننده خاص با تشکیل یک شبکه منسجم، قیمت زعفران را در داخل کشور به‌طور مصنوعی پایین نگه می‌داشتند.

آن‌ها زعفران را از کشاورزان به قیمت ۳۰۰ دلار در هر کیلوگرم می‌خریدند و همان محصول را در بازارهای خارجی تا ۱۸۰۰ دلار می‌فروختند.اختلاف قیمتی که در نهایت به سود چند هزار میلیارد تومانی برای مافیا و فقر روزافزون برای تولیدکنندگان انجامید.تخمین‌ها نشان می‌دهد که تنها در چند سال، این شبکه بیش از ۱۰ هزار میلیارد تومان از جیب کشاورزان ایرانی به جیب زد.

اوج فاجعه در سال ۱۳۹۸ رقم خورد؛ زمانی که قیمت زعفران به پایین‌ترین سطح تاریخی خود رسید و بسیاری از زعفران‌کاران، از شدت زیان، مزارع خود را شخم زدند.در همان ایام، رسانه‌های وابسته به مافیا با روایت‌هایی دروغین نظیر «تولید بیش از حد»، «کاهش کیفیت محصول» و «مشکلات تحریم» تلاش کردند افکار عمومی را منحرف و بازار را برای خرید ارزان‌تر آماده کنند.

حتی در فصل برداشت، برخی خریداران عمدی مغازه‌ها را بستند تا کشاورز ناچار شود محصولش را به قیمت ناچیز یا حتی «امانی» بفروشد.اما واقعیت آن بود که قیمت جهانی زعفران هیچ‌گاه زیر ۲۰۰۰ دلار در هر کیلو نیامده و حتی در برخی کشورهای حاشیه خلیج فارس تا ۴۰۰۰ دلار معامله می‌شد.یعنی سودی که می‌توانست زندگی هزاران کشاورز را متحول کند، به جیب چند صادرکننده محدود سرازیر شد.

از سال ۱۳۹۹، با ورود دولت و بخش خصوصی، روندی تازه آغاز شد تا دست این شبکه کوتاه شود.راه‌اندازی دو صندوق سرمایه‌گذاری زعفران، ورود زعفران به بورس کالا، گسترش انبارهای رسمی، توسعه صادرات به بیش از ۳۰ کشور و اجرای طرح‌هایی نظیر کشاورزی قراردادی، گام‌هایی بود که ساختار بازار را شفاف‌تر کرد.

همچنین حمایت از فرآوری زعفران و بازارگردانی هوشمندانه باعث شد قیمت‌ها از سقوط تاریخی فاصله بگیرد.نتیجه این اقدامات طی سه سال اخیر روشن بود: بدون نیاز به خرید حمایتی دولت، قیمت زعفران در بازار جهانی به ۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰ دلار در هر کیلو رسید.حتی در دوره‌ای، سود سرمایه‌گذاری در زعفران از بازارهای موازی مانند مسکن، طلا و ارز پیشی گرفت.

اما مافیا هنوز زنده است. در فصل برداشت امسال، همان شبکه با «نخریدن عمدی زعفران» در یک هفته قیمت‌ها را از ۱۳۰ میلیون تومان به ۹۰ میلیون تومان رساند تا کشاورزان را دوباره به زانو درآورد.اما با انتشار ویدئویی هشداردهنده از یکی از فعالان بازار، رفتار زعفران‌کاران تغییر کرد و قیمت‌ها در بورس کالا به‌سرعت تعدیل شد و دوباره به کانال ۱۰۰ میلیون تومان بازگشت.

به نظر می‌رسد هر بار که بازار به سمت شفافیت می‌رود، همان جریان قدیمی با تزریق اخبار دروغ، مصاحبه‌های هدفمند و خرید رسانه‌های خاص وارد میدان می‌شود تا «زعفران» همچنان در انحصار بماند.در حالی که سهم مصرف داخلی تنها ۱۵ درصد و سرانه مصرف هر ایرانی حدود یک گرم در سال است، نگرانی این جریان از گران شدن زعفران، چیزی جز «اشک تمساح» برای حفظ منافع شخصی‌شان نیست.

زعفران امروز، حاصل کار علمی، بازار شفاف و همبستگی کشاورزان است. اگر مسیر فعلی ادامه یابد، طلای سرخ ایران می‌تواند از ابزار سودجویی چند نفر خارج شود و دوباره به افتخار ملی تبدیل گردد.اما تا زمانی که سیاست‌گذاران و نهادهای ناظر با جدیت در برابر این شبکه‌های پنهان نایستند، داستان زعفران همچنان تکرار می‌شود: سود میلیاردی برای مافیا، و حسرت و خاک برای کشاورز.