دولت روحانی و شخص محمدجواد ظریف در قامت وزیر امور خارجه قواعد ساده و بدیهی حقوقی در قراردادها را نادیده گرفتند. قواعدی همچون «توازن تعهدات»، «اجرای همزمان تعهدات»، «اخذ تضمین از طرف مقابل» و «پیش‌بینی برگشت‌پذیری امتیازات واگذار شده در صورت نقض عهد».

محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه پیشین ایران، یکی از چهره‌های اصلی مذاکرات هسته‌ای و برجام بود که نقش پررنگی در شکل‌گیری این توافق ایفا کرد. اما تحلیل دقیق سخنان و اظهارات وزیر اسبق امور خارجه در طول سال‌های گذشته نشان می‌دهد که وی بارها در مواضع خود دچار تناقض شده و در مقابل واقعیت‌های میدانی و حقوقی برجام مقاومت کرده است.

وعده ۹۴: آمریکا نمی‌تواند از برجام خارج شود
در سال ۱۳۹۴ و به فاصله چند هفته پس از امضای برجام، ظریف در شورای راهبردی روابط خارجی با قاطعیت اعلام کرد که آمریکا قادر به خروج از برجام نخواهد بود. این سخن در آن زمان اعتماد بالایی به طرف آمریکایی و ساختار حقوقی توافق را به نمایش گذاشت. اما تنها چند سال بعد، در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷، دولت آمریکا با اعلام رسمی خروج از برجام، این پیش‌بینی را نقض کرد و تحولات جدیدی را در فضای سیاسی و دیپلماتیک ایران و جهان رقم زد.

انکار در شهریور ۹۷: آمریکا شکست خورده، اما خارج شد
پس از خروج آمریکا از برجام، محمدجواد ظریف در ۱۱ شهریور ۱۳۹۷ در نشست علنی مجلس بیان کرد که آمریکا شکست خورده است و نتوانسته از برجام به نفع خود استفاده کند، به همین دلیل از توافق خارج شده است. این اظهارنظر در ظاهر نشان‌دهنده نوعی خوش‌بینی و تحلیل مثبت بود، اما در واقع واقعیت‌های پس از خروج آمریکا حکایت از روندی متفاوت داشت؛ چراکه آمریکا با اطمینان خاطر و پس از گرفتن تضمین‌هایی از اروپا و دولت روحانی به صورت رسمی برجام را ترک کرد و تحریم‌ها را بازگرداند.

«تعلیق تحریم‌ها» یا «لغو تحریم ها»؟!
در سال 94 و پس از امضای برجام، ظریف ادعا کرد که در متن توافق هیچ واژه‌ای تحت عنوان «تعلیق» تحریم‌ها وجود ندارد و همه تحریم‌ها به طور کامل «لغو» شده‌اند. این سخن در حالی مطرح شد که نمایندگان مجلس همان روز متن برجام را بررسی کردند و خلاف آن را ثابت نمودند. پاسخ ظریف به این تناقض جالب بود: «عه! عه! من اینجاها را ندیده بودم». این نوع واکنش، بیش از هر چیز نشان‌دهنده کم‌دقتی و یا شاید بی‌توجهی به جزئیات حقوقی و متنی توافقی است که اثرات گسترده‌ای بر سیاست و اقتصاد ایران داشت.

«اسنپ‌بک»؛ از انکار تا انداختن تقصیرها به گردن دیگران
یکی از بحث‌برانگیزترین موضوعات حقوقی برجام، مکانیسم «اسنپ‌بک» (بازگرداندن تحریم‌ها) است. ظریف در یکی از اظهارنظرهای خود اعلام کرد که این مکانیسم نه در برجام هست و نه در قطعنامه ۲۲۳۱؛ بلکه آمریکایی‌ها آن را به نفع خود ساخته‌اند تا هر زمان بخواهند بتوانند تحریم‌ها را بازگردانند. نکته قابل تأمل اینجاست که ظریف چندی بعد از انکار وجود مکانیسم ماشه در متن برجام و قطعنامه 2231 عقب نشینی کرده و مدعی شد که این مکانیسم، ابتکار و پیشنهاد روس ها بوده است.

اما این ادعا توسط «علی‌اکبر صالحی» تکذیب شد. صالحی اعلام کرد که روسیه از ابتدا مخالف وجود این سازوکار بود، چرا که مکانیسم اسنپ‌بک اساساً قدرت حمایتی روسیه و چین در شورای امنیت را زیر سوال می‌برد. در واقع، این خود تیم ایرانی بود که با بی‌توجهی به منافع ملی، این بند پرخطر را پذیرفت و امضا کرد. حال سوال این است که چرا تیم مذاکره‌کننده ایرانی، به جای مقاومت در برابر فشارهای آمریکا و تروئیکای اروپایی، این بند خسارت‌بار را پذیرفت و سپس مسئولیت آن را نپذیرفت؟

از وعده لغو تحریم ها تا ادعای «هدف از برجام اصلا اقتصادی نبود»!
ظریف در دی ماه 1394 اعلام کرد که امروز تحریم ها لغو می شود. اما وی یکسال بعد در دی ماه 1397 در اظهارنظری عجیب گفت:«هدف برجام اصلا اقتصادی نبود و هسته‌ای، امنیتی و خارج شدن از شورای امنیت بود. اینکه بگوییم هدف برجام رفع تحریم‌ها بود و ما نرسیدیم درست نیست. هدف چیز دیگری بود که حاصل شد. »

اقرار به اشتباه: اعتماد به جان کری
محمدجواد ظریف در آذر ۱۳۹۵ و در جلسه کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، صراحتاً اعلام کرد که در اعتماد به وعده‌های جان کری، وزیر امور خارجه وقت آمریکا در دولت اوباما، اشتباه کرده است. او گفت: «اگر استراتژی خودم را دنبال می‌کردم، اکنون با مشکل مواجه نمی‌شدم.» این اقرار نشان می‌دهد که تیم ایرانی تحت تاثیر قول‌های طرف آمریکایی، استراتژی‌های خود را تعدیل کرد که در نهایت به زیان ایران تمام شد.

در شهریور ۱۳۹۷، ظریف در مصاحبه با شبکه تلویزیونی سی‌ان‌ان به پرسش خبرنگار که پرسیده بود چرا باوجود اعتیاد آمریکا به تحریم‌ها، ایران توافق را ادامه داده است، پاسخ داد: «این شاید یک اشتباه بوده است، اما ما فکر می‌کردیم آمریکا درس گرفته است.» این اعتراف آشکار می‌سازد که حتی خود ظریف نیز به روند ادامه توافق شک داشت، اما به دلایل نامعلوم مسیر را ادامه داد. نتیجه اما چیزی جز خسارت برای ایران نبود.

نظر جان کری درباره برجام و ایران
جان کری، وزیر امور خارجه آمریکا در دولت اوباما، در مهر ۱۳۹۶ در یادداشتی در روزنامه واشنگتن پست نوشت که دولت روحانی تمام امتیازات خود را پیشاپیش پرداخت کرده است؛ از نابودی ۹۷ درصد ذخایر اورانیوم تا تخریب قلب رآکتور اراک و توقف غنی‌سازی اورانیوم در سایت فردو و از بین بردن بیش از ۱۳۰۰۰ سانتریفیوژ.کری این موضوع را به عنوان نمونه‌ای از پیش‌پرداخت کامل ایران ذکر کرد که نشان می‌دهد دولت روحانی و تیم مذاکره کننده به ریاست ظریف از ابتدا هزینه‌های زیادی را به کشور تحمیل کرد.

نادیده گرفتن قواعد بدیهی قراردادهای بین‌المللی
واقعیت این است که دولت روحانی و از جمله شخص محمدجواد ظریف در قامت وزیر امور خارجه قواعد ساده و بدیهی حقوقی در قراردادها را نادیده گرفتند. قواعدی مانند «توازن تعهدات»، «اجرای همزمان تعهدات»، «اخذ تضمین از طرف مقابل» و «پیش‌بینی برگشت‌پذیری امتیازات واگذار شده در صورت نقض عهد» که در هر قرارداد عادی حقوقی باید رعایت شود، در برجام کاملاً زیر پا گذاشته شد.

نتیجه این شد که دولت روحانی همه چیز را پیش‌پرداخت کرد و طرف مقابل به تعهداتش عمل نکرد و از برجام خارج شد.خوب است که آقای ظریف، به این سوال پاسخ بدهد و آن اینکه «هدف از برجام چه بود؟» و اینکه آیا واقعاً مکانیسم «اسنپ‌بک» در برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ وجود داشت یا خیر؟ و چرا سال‌ها این موضوع را انکار کردید؟ پاسخ به این پرسش‌ ها می‌تواند چراغ راهی باشد برای جلوگیری از تکرار خطاهای استراتژیک در آینده و حفظ منافع ملی ایران.