پایگاه فضایی چابهار که برخی آن را «بایکونور ایران» می‌نامند، با موقعیت جغرافیایی منحصر به فرد و نزدیکی به خط استوا، امکان پرتاب ایمن، کم‌هزینه و مؤثر را فراهم می‌کند و می‌تواند مسیر فضایی کشور را متحول کند.

تصور کنید در ساحل گرم و آرام چابهار، ماهواره‌بری بر سکوی پرتاب ایستاده و لحظاتی بعد مسیر خود را از دل آسمان آبی به سوی مدار زمین آغاز می‌کند. این تصویر تنها نمایی از تحولات بزرگ فضایی ایران است؛ دستاوردی که به مناسبت هفته جهانی فضا که هر سال از ۴ تا ۱۰ اکتبر (۱۳ تا ۱۹ مهرماه) برگزار می‌شود مروری بر آن‌ داریم و تاکنون ۹۳ درصد از مسیر تحقق آن‌ها طی شده است.

بایکونور ایران
پایگاه فضایی چابهار به‌عنوان نخستین پایگاه غیرنظامی ایران، در آستانه آغاز عصر جدیدی از پرتاب‌های فضایی قرار دارد. این مرکز قرار است به‌زودی میزبان پرتاب موجودات زنده و ماهواره‌های سنجشی و مخابراتی به مدار زمین‌آهنگ باشد و مدارهایی که شرایط خاصی برای دستیابی به آن‌ها لازم است و اجرای این پرتاب‌ها در نزدیکی خط استوا، نه‌تنها ایمنی را افزایش می‌دهد بلکه هزینه‌ها و پیچیدگی‌های مانورهای مداری را نیز به حداقل می‌رساند.

تاکنون ۹۳ درصد از فاز اول آن تکمیل شده است. برخی مسئولان، پایگاه فضایی چابهار را «بایکونور ایران» می‌نامند؛ همان‌طور که پایگاه بایکونور در قزاقستان برای روسیه اهمیت راهبردی دارد، چابهار نیز قرار است نقطه‌ای استراتژیک در جنوب ایران باشد که از آن موشک‌ها و ماهواره‌ها به مدار زمین پرتاب می‌شوند.

پایگاه فضایی چابهار در زمینی به وسعت ۱۴۰۰ هکتار ساخته می‌شود و قرار است در آینده نزدیک، مرکز اصلی تمام مأموریت‌های فضایی ایران باشد. نزدیکی به اقیانوس هند و جمعیت اندک منطقه، این نقطه را از نظر ایمنی و شرایط پرتاب در موقعیتی ممتاز قرار داده است. در چشم‌انداز آینده، این پایگاه نه‌تنها برای پرتاب‌های داخلی مورد استفاده قرار می‌گیرد، بلکه می‌تواند خدمات پرتاب را برای سایر کشورها نیز ارائه دهد؛ اقدامی که ضمن تقویت جایگاه بین‌المللی ایران، می‌تواند منبع مهمی برای ارزآوری باشد.

از سمنان به چابهار
در دسامبر ۲۰۱۰ اعلام شد که به دلیل محدودیت‌های جغرافیایی پایگاه ملی فضایی امام خمینی (واقع در ۸۰ کیلومتری جنوب‌شرق سمنان)، ایران تصمیم دارد پایگاه فضایی جدیدی در جنوب‌شرق کشور و در شهر چابهار ایجاد کند. این تصمیم با هدف دسترسی بهتر به مدارهای خاص و ایمنی بیشتر اتخاذ شد.

با روی کار آمدن دولت سیزدهم در سال ۱۴۰۰ و تشکیل دوباره شورای عالی فضایی پس از ۱۱ سال وقفه، ساخت پایگاه پرتاب فضایی چابهار در اولویت بالای برنامه‌های فضایی کشور قرار گرفت. با تقسیم‌کار جدید و حمایت مستقیم رئیس‌جمهور شهید، آیت‌الله رئیسی، عملیات اجرایی این پروژه بزرگ مجدد آغاز شد.

چرا چابهار؟
چابهار از موقعیت جغرافیایی ویژه‌ای برخوردار است. این منطقه با عرض جغرافیایی حدود ۲۵ درجه و ۲۰ دقیقه شمالی و طول ۶۰ درجه و ۲۷ دقیقه شرقی، امکان دسترسی به مدارهایی با شیب‌های مختلف از حدود ۴۰ تا ۱۰۰ درجه را فراهم می‌کند؛ امکانی که برای ساخت منظومه‌های ماهواره‌ای و پرتاب به مدارهای خورشیدآهنگ ضروری است.

هرچه محل پرتاب به خط استوا نزدیک‌تر باشد، موشک می‌تواند از سرعت چرخش زمین بهره بیشتری ببرد و با مصرف سوخت کمتر، به مدار برسد. زمین در خط استوا با سرعت حدود ۱۶۵۰ کیلومتر در ساعت می‌چرخد و این سرعت، حدود پنج درصد از انرژی لازم برای قرار گرفتن در مدار را تأمین می‌کند. این یعنی صرفه‌جویی چشمگیر در مصرف سوخت و در نتیجه امکان حمل محموله‌های سنگین‌تر یا اجرای پرتاب‌های ایمن‌تر.به زبان ساده، پرتاب از نزدیکی خط استوا مثل شروع حرکت روی یک نقاله پرسرعت است؛ موشک بخشی از نیروی لازم را از زمین می‌گیرد و در نتیجه کارایی کل پرتاب بالاتر می‌رود. افزون بر این، قرارگیری پایگاه در منطقه‌ای کم‌جمعیت و ساحلی، ایمنی شهروندان و امنیت مأموریت‌ها را تضمین می‌کند.

اهمیت پایگاه‌های فضایی در جهان
تجربه کشورهای پیشرفته نشان می‌دهد که پایگاه‌های فضایی نه‌فقط زیرساختی علمی، بلکه موتور محرک توسعه فناوری، اقتصاد و حتی امنیت ملی هستند. آمریکا، چین، هند، ژاپن و کشورهای اروپایی هر یک با توسعه پایگاه‌های فضایی خود توانسته‌اند جایگاه بین‌المللی و توان فناورانه‌شان را ارتقا دهند. برای نمونه، پایگاه‌های آمریکا و هند باعث رشد اقتصادی و اشتغال‌زایی شده‌اند؛ چین با پرتاب ماهواره‌های سنجشی و مخابراتی توان امنیتی خود را افزایش داده و اروپا و ژاپن نیز به‌دنبال استقلال در پرتاب و تقویت نقش خود در عرصه جهانی هستند.همین الگو نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری در پایگاه‌های فضایی، دستاوردی چندوجهی دارد؛ از پیشرفت علمی گرفته تا منافع اقتصادی و راهبردی.

مزیت‌های اقتصادی و لجستیکی چابهار
منطقه چابهار به دلیل نزدیکی به خط استوا و موقعیت جغرافیایی ویژه خود یکی از مناسب‌ترین نقاط برای پرتاب‌های فضایی در ایران است. این موقعیت باعث می‌شود پرتابگرها بتوانند از انرژی چرخش زمین بهره بگیرند و با مصرف سوخت کمتر، با کارایی بالاتری به مدارهای استوایی و زمین‌آهنگ (ژئو) برسند.از سوی دیگر، فاصله زیاد این منطقه از نقاط پرجمعیت و گستردگی سواحل آن به سمت اقیانوس هند، ایمنی پرتاب‌ها را به‌طور قابل توجهی افزایش می‌دهد. در صورت بروز خطا یا نقص فنی، احتمال آسیب به مناطق مسکونی بسیار پایین است و بقایای موشک‌ها یا فضاپیماها مستقیماً به دریا سقوط می‌کنند.

پایگاه در محلی مرتفع احداث شده که ایمنی عملیات پرتاب را تضمین می‌کند. تپه‌های اطراف نیز بستر مناسبی برای نصب تجهیزات فنی از جمله رادارها، آنتن‌های تله‌متری و سامانه‌های ردیابی فراهم آورده‌اند. از نظر شرایط اقلیمی هم چابهار محیطی ایده‌آل دارد؛ آب‌وهوای معتدل، رطوبت کنترل‌شده و نوسان دمایی اندک، امکان انجام پرتاب‌های دقیق و منظم را در طول سال فراهم می‌کند.

در کنار این مزایا، بندر چابهار نیز از نظر لجستیکی و اقتصادی جایگاه ویژه‌ای دارد. این بندر با اسکله‌های عمیق و توان پهلوگیری کشتی‌های بزرگ، مستقیماً به اقیانوس هند متصل است و در مسیر کریدور ترانزیتی شمال ـ جنوب قرار دارد. همین ویژگی‌ها انتقال تجهیزات فضایی و قطعات سنگین را ساده‌تر و کم‌هزینه‌تر می‌کند.هزینه‌های تخلیه، بارگیری و انبارداری در بندر چابهار حدود ۳۰ درصد کمتر از سایر بنادر جنوبی کشور است و فعالان اقتصادی در این منطقه تا ۲۰ سال از معافیت مالیاتی برخوردارند.

همچنین اداره بندر بر پایه قوانین مناطق آزاد، موجب کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل و تسهیل فرآیندهای اداری شده است. به این ترتیب، چابهار نه‌تنها به یکی از نقاط کلیدی توسعه فضایی ایران تبدیل می‌شود، بلکه از منظر اقتصادی نیز به مرکزی راهبردی برای تجارت و سرمایه‌گذاری بدل خواهد شد.پایگاه فضایی چابهار در سه فاز طراحی شده است.فاز نخست به پرتابگرهای سوخت جامد اختصاص دارد که به گفته حسن سالاریه، رئیس سازمان فضایی ایران، در مراحل پایانی ساخت قرار دارد و برای نخستین پرتاب آماده می‌شود.فاز دوم مربوط به پرتابگرهای سوخت مایع است که برای مأموریت‌های سنگین‌تر و دستیابی به مدارهای بالاتر طراحی شده و طرح مهندسی آن نیز به پایان رسیده است.

در مجموع، پایگاه فضایی چابهار با ترکیب موقعیت جغرافیایی بی‌نظیر، زیرساخت‌های بندری و طراحی چندمرحله‌ای، یکی از مهم‌ترین پروژه‌های راهبردی ایران در مسیر دستیابی به استقلال فضایی به‌شمار می‌آید؛ نقطه‌ای که می‌تواند چهره آینده فضایی کشور را دگرگون کند.