به گزارش حدید نیوز؛ در دنیای امروز، انرژی نهفقط منبع درآمد بلکه اهرم نفوذ سیاسی است.
کشورهایی که در زنجیره تولید، انتقال یا تجارت انرژی قرار دارند، سهم بیشتری در معادلات جهانی پیدا میکنند.
ایران، نهتنها بهعنوان دارنده منابع عظیم نفت و گاز، بلکه بهسبب موقعیت بیبدیلش در مجاورت میدانهای انرژی دریای خزر، خلیج فارس، آسیای مرکزی و حتی اتصال به بازارهای هند و چین، در قلب تقاطع انرژی منطقهای قرار دارد. اما سوال مهم این است که آیا از این موقعیت استفاده کردهایم؟
ایران در گره اتصال چهار حوزه انرژیخیز جهان
موقعیت ایران از این نظر منحصربهفرد است که در تقاطع چهار منطقه کلیدی انرژی جهان قرار دارد:
خلیج فارس؛ که بیش از یکسوم نفت جهان از آن عبور میکند.
دریای خزر؛ با ذخایر بزرگ نفت و گاز در روسیه، قزاقستان، ترکمنستان و آذربایجان.
آسیای مرکزی؛ که بهدنبال مسیرهای متنوع برای صادرات منابع انرژی خود است.
بازارهای نوظهور انرژی مانند هند، پاکستان و شرق چین؛ که رشد مصرفی بالایی دارند.
ایران در موقعیتی است که میتواند پل انرژی بین تولیدکنندگان شمال و مصرفکنندگان جنوب و شرق باشد. ولی بهدلایل گوناگون، جایگاه آن بهعنوان بازیگر بزرگ انرژی در سطح منطقه، هنوز فعال نشده است.
مسیرهای انرژی بالقوهای که میتوانستند از ایران عبور کنند
طی ۳۰ سال گذشته، دهها پروژه صادراتی انرژی در منطقه مطرح شدهاند که بهدلیل ملاحظات سیاسی یا تحریمها، ایران از آنها کنار گذاشته شد یا خود کنار کشید:
خط لوله تاپی (ترکمنستان–افغانستان–پاکستان–هند): مسیری بسیار پرخطر، که میتوانست از ایران عبور کند و بهمراتب ارزانتر و امنتر باشد.
خط لوله نابوکو (آذربایجان به اروپا): ایران با وجود منابع عظیم، از این پروژه کنار گذاشته شد.
ترانزیت گاز ترکمنستان و قزاقستان به ترکیه و اروپا: ایران گزینهای طبیعی بود، اما ترکیه و آذربایجان با حمایت غرب مسیرهای جایگزین ساختند.
ترانزیت برق آسیای مرکزی از طریق ایران به پاکستان و عراق: زیرساختهای فنی در ایران آماده بودند، اما دیپلماسی ضعیف مانع شد.
مزایای ایران برای تبدیل شدن به هاب انرژی منطقه
۱. زیرساختهای گسترده انتقال: ایران دارای شبکه گسترده خطوط لوله نفت و گاز، پالایشگاههای استراتژیک و تأسیسات ذخیرهسازی است.
۲. دسترسی به آبهای آزاد: امکان صادرات مستقیم انرژی از خلیج فارس، دریای عمان و حتی جنوب دریای خزر فراهم است.
۳. نزدیکی به بازارهای پرمصرف: ایران میتواند گاز را به ترکیه، عراق، ارمنستان، پاکستان و حتی هند صادر کند.
۴. تجربه فنی و ظرفیت صنعتی: شرکتهای ایرانی در دهههای گذشته شبکه انتقال انرژی از مرز تا مرز را ساختهاند.
۵. امنیت مسیر نسبت به رقبای منطقهای: مسیرهای جایگزین در افغانستان، سوریه یا قفقاز با بیثباتی مواجهاند.
اگر ایران به هاب انرژی منطقه تبدیل شود، چه اتفاقی میافتد؟
رامین فرهادی، کارشناس اقتصادی درباره مزیت واقعی ایران در زنجیره انرژی منطقه گفت: ایران نهفقط خودش تولیدکننده انرژی است، بلکه در نقطه اتصال تولیدکنندگان و مصرفکنندگان قرار دارد. این یعنی ما میتوانیم علاوه بر فروش انرژی، از عبور آن هم درآمد کسب کنیم.
این کارشناس اقتصادی ادامه داد: این همان کاری است که ترکیه با گاز روسیه میکند؛ ایران میتواند با گاز ترکمنستان، برق آسیای مرکزی، یا نفت قزاقستان همین نقش را ایفا کند.
وی در پاسخ به این پرسش که این تبدیلشدن به «هاب انرژی» چقدر درآمد ایجاد میکند؟ افزود: فقط از محل ترانزیت گاز ترکمنستان به ترکیه و اروپا، ایران میتوانست سالانه بیش از ۲ میلیارد دلار درآمد پایدار داشته باشد. اگر صادرات برق هم بهطور کامل راه بیفتد، این عدد حتی بالاتر میرود. درآمد ترانزیتی انرژی، بدون نیاز به تولید یا سرمایهگذاری سنگین، صرفاً با سیاستگذاری هوشمندانه حاصل میشود.
فرهادی تاکید کرد: نقش ایران در امنیت انرژی منطقه تقویت میشود. وقتی گاز یا برق از ایران عبور کند، کشورهای اطراف بهجای تحریم، مجبور به تعامل و مصالحه با ایران میشوند. این یعنی افزایش قدرت چانهزنی در منطقه، بدون نیاز به تقابل نظامی.
آمار و ارقام چه میگویند؟
ظرفیت صادرات گاز ایران (اسمی): ۷۵ میلیارد مترمکعب در سال
صادرات واقعی (تا ۱۴۰۲): کمتر از ۱۵ میلیارد مترمکعب
ظرفیت ترانزیت برق: بیش از ۵۰۰۰ مگاوات
خطوط انتقال انرژی منطقهای موجود: گاز به ترکیه (خط ایران–ترکیه)؛ برق به عراق، افغانستان، ارمنستان و پاکستان
هزینه ساخت هر کیلومتر خط لوله فشار قوی: بین ۵ تا ۱۰ میلیون دلار (ایران بهدلیل موقعیت جغرافیایی میتواند در این هزینه برای کشورهای همسایه صرفهجویی کند)
پروژههای کلیدی برای تبدیل ایران به مرکز انرژی
احیای خط لوله صلح (ایران–پاکستان–هند): این پروژه با وجود ظرفیت بالا، بهدلیل فشار آمریکا متوقف شده است. با تغییر نظم جهانی، احیای آن ممکن و حیاتی است.
ترانزیت گاز ترکمنستان از طریق ایران: میتواند به ترکیه یا عراق منتقل شود. مذاکراتی هم در سال ۱۴۰۲ با ترکمنستان آغاز شد.
صادرات برق به آسیای مرکزی و پاکستان: با سرمایهگذاری در زیرساختهای پستهای انتقال و خطوط فرامرزی ممکن است.
ایجاد بازار انرژی منطقهای به میزبانی ایران: مانند مرکز معاملات گاز طبیعی یا برق منطقهای در کیش یا خوزستان.