مرد رو به افول خاورمیانه

به گزارش حدید نیوز؛ دهه اول قرن بیست و یکم را می توان روندی رو به رشد و همه جانبه برای دولت ترکیه در عرصه بین المللی و منطقه ای دانست. حزب عدالت و توسعه با پیشی گرفتن از رقبای داخلی ضمن اصلاح امور اقتصادی توانست زمینه ارتقای بهبود روابط با کشورهای همسایه را فراهم نموده و بسان الگویی تمام عیار برای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا تبدیل گردد. با این حال حوادث موسوم به بیداری اسلامی در منطقه را می توان بزنگاهی مهم برای حزب حاکم تلقی نمود، واقعه ای که ترک ها بر خلاف تصورشان نه تنها از آن بهره نگرفته بلکه موجب تیرگی روابط خویش با سایر قدرت های منطقه ای و بین المللی را فراهم آوردند. 

المانیتور در گزارشی به روند رو به افول دولت ترکیه به رهبری رجب طیب اردوغان پرداخته است، که متن آن در زیر آمده است. تعابیر و اصطلاحات به کار رفته در این گزارش به گونه ای مطلق مورد تایید فرهنگ نیوز نمی باشد.

سیاست اردوغان از زمان قدرت گیری عدالت و توسعه تا به امروز در راستای تبدیل ترکیه به یگاه قدرت خاورمیانه بوده است.

می توان گفت اهداف و برنامه های پرشور ترکیه برای تبدیل به قدرت برتر منطقه شدن با درگیری این کشور در منازعات فرقه ای به جای داشتن یک مشارکت فعال و معنادار برای حل مشکل سوریه، به پایان خود رسیده است. اگر در این مورد تردیدی هم وجود داشت، حرکت های نادرست اخیر حزب عدالت و توسعه برای فرار از انزوای در حال افزایش بین المللی اش، این امر را قطعی نمود: ورود ناگهانی آنکارا به اتحادیه نظامی کشورهای سنی به رهبری عربستان سعودی در نیمه های دسامبر 2015 و در کنار این تصمیم نسنجیده، داشتن روابط حسنه با اسرائیل.

در ادامه به بررسی این دو مورد می پردازیم.

ترکیه و اتحاد با عربستان

باید توجه داشت که کشورهایی نظیر پاکستان و مالزی اعلام کرده اند در این اتحادیه به رهبری عربستان شرکت نخواهند کرد، این عمل آن ها منطقی به نظر می آید، زیرا بسیاری از تحلیلگران گفته اند که هدف اصلی از این اتحاد سنی، کاهش نفوذ منطقه ای ایران است. با قرار گرفتن در میان کشورهایی نظیر کومور، مالی و نیجریه تحت رهبری عربستان، ترکیه ادعای تاریخی خود درباره نقشش در حفظ تعادل سنی ها با ایران را از دست داد. (با توجه به رقابت امپراتوری عثمانی با سلسله صفویه در ایران در قرن 16) شاید بتوان گفت که این موقعیت، مناسب کشوری که میراث دار یک امپراتوری بزرگ است، حتی بگونه ای که هر از چندگاهی دولت مردان فعلی ترکیه به شکوه آن اشاره می کنند، نیست.

قرار گرفتن ترکیه در ائتلاف جدید به رهبری سعودی، تلویحا به معنای عدول آنکارا از جایگاه پیشینش (عهده دار بودن رهبری منطقه) برآورد می شود.

رجب طیب اردوغان، رییس جمهور ترکیه، در حالی این کشور را عضوی از یک محور منطقه ای نموده که خود در رقابت با نفوذ عربستان در میان سنی ها  در سراسر جهان است. از زمان تغییر رهبری در عربستان سعودی از ژانویه 2015، پیکربندی قدرت سنی ها در منطقه خاورمیانه نیز تغییر کرده است. از آن زمان، اردوغان سه بار به عربستان سفر کرده و حمایت خود را از کمپین نظامی این کشور در یمن اعلام نموده است. همچنین در پایان سال میلادی 2015 نیز دو کشور تصمیم به تشکیل(( شورای همکاری های استراتژیک ))گرفتند.

عربستان و قطر پول نقد و هیدروکربن دارند و در مقابل ترکیه دارای موشک های نظامی است، این گونه به نظر می آید که اگر پادشاهی های خلیج فارس به ترکیه اجازه می دهند از منابع شان استفاده کند، در مقابل آن ها نیز از قدرت ژئواستراتژیک ترکیه بهره می برند. بدین ترتیب سعودی ها با داشتن موشک های ترکیه جسارت لازم را برای رفتار مقابله ای بیشتر با تهران پیدا می کنند.

روابط حسنه اردوغان و ملک سلمان بن عبدالعزیز همچنین با هدف افزایش همکاری برای حل مسائل منطقه ای بخصوص بحران سوریه نیز می باشد. هرچند مناقشه ایران-عربستان برنامه های منطقه ای ترکیه نظیر مسئله سوریه را پیچیده نموده است.

ترکیه و مصالحه با اسرائیل

مسئله دیگری که ادعای ترکیه را برای رهبری منطقه با چالش روبه رو نموده است، پیشنهادهای ترکیه به اسرائیل، برای مصالحه است. اردوغان در راه بازگشت از سفرش به عربستان سعودی به خبرنگارانی که او را در این سفر همراهی می کردند گفت: "ترکیه و اسرائیل به یکدیگر نیاز دارند." صحبتی که نشان دهنده تغییر مواضع اردوغان نسبت به جغرافیای سیاسی منطقه خاورمیانه و عقب نشینی ترکیه از رفتار خودنمایانه و بی اصول اسرائیل در منطقه بود.

ترکیه در حالی در پی ارتقای روابط با تل آویو گام بر می دارد که اسرائیل هم چنان از عذرخواهی در رابطه با قتل شماری از شهروندان ترکیه در خلال حمله به کشتی مرمره امتناع می ورزد.

این مسئله را نباید فراموش کرد که دلیل اصلی رابطه رو به وخامت ترکیه و اسرائیل از سال 2009 و در پی جنگ غزه، ریشه در این امر داشت که کدام کشور قدرت اصلی منطقه ای است. در واقع حادثه کشتی مرمره در سال 2010، که در آن 9 تبعه ترکیه توسط کماندوهای اسرائیلی کشته شدند، تبدیل به نمادی از درگیری قدرت ها در مدیترانه شرقی شد.

بعد از آن که ترکیه از سیاست ضد ایرانی عربستان پیروی نمود و از طرفی تلاش کرد که روابطش را با اسرائیل (بزرگترین مرکز ضد ایرانی در منطقه)  تلطیف نماید، نه تنها ادعاهای خود را برای رهبری منطقه از بین نبرد بلکه وارد یک اتحاد ضد ایرانی شد که پیش از این سابقه نداشت. مشخص است که این اقدامات از سوی آنکارا، نتیجه طبیعی موقعیت رو به افولشان در سوریه و بحرانی ست که با روسیه، در پی انهدام جت جنگی شان در 24 نوامبر 2015 مواجه شدند، می باشد. علاوه بر این، رابطه فرامرزی میان ترکیه با عربستان سعودی و همچنین اسرائیل، از دید واشنگتن مطلوب است، زیرا آن ها در حل مسئله سوریه دچار مشکل شده اند.

آمریکا و ترکیه

سفر ژنرال ژوزف دانفورد، رییس ستاد مشترک ارتش آمریکا به ترکیه، تشویش اصلی ترکیه را به نمایش گذاشت: ارتباط آمریکا با کردهای سوریه. این ارتباط خط قرمز مهم ترک ها را در سوریه نقض کرد یعنی حزب متحد دموکرات کردستان در منطقه فرات.

پافشاری ترکیه بر مواضعش در قبال بحران سوریه موجب انزوای آنکارا شده است. حزب اتحاد دموکراتیک ( شاخه سوری پ ک ک)، اکنون به عنوان هم پیمان آمریکا در سوریه عمل می نماید.

با حمایت و هماهنگی ایالات متحده، نیروهای مسلح کرد سوری بعنوان گروه های متحد مردمی، علیه گروه تروریستی داعش می جنگند. اگر این گروه ها به سمت غرب فرات حرکت کنند وارد منطقه ای می شوند که نیروهای سوری تحت حمایت ترکیه در آن حضور دارند. در واقع این منطقه ارتباط اصلی ترکیه با منطقه تحت محاصره حلب را برقرار می نماید و تا رژاوا (کانتون های سه گانه زیر نظر کردهای سوریه متشکل از عفرین، جزیره و کوبانی) تنها منطقه زیر نظر حزب اتحاد دموکراتیک کردستان  ادامه دارد و از طرفی صدها کیلومتر از مرزهای میان ترکیه و سوریه را نیز شامل می شود. 

این موضوع، بحث اصلی در دیدار دانفورد از ترکیه بود. ارتش ترکیه نگرانی های خود را درباره تلاش گروه های کرد سوری برای ایجاد یک "راهروی کردی " در شمال سوریه و تلاش برای تغییر ساختار جمعیتی منطقه به نفع کردها اعلام کرد. این موضوع میان ژنرال دانفورد و ژنرال آکار رییس ارتش ترکیه و رجب طیب اردوغان مطرح گردید.

نقشه فوق به وضوح نشان می دهد که بخش عمده ای از مناطق شمال سوریه (همجوار با مرزهای ترکیه) اکنون در اختیار پ ی د (حزب اتحاد دموکراتیک) است.

در همین راستا نیروهای مردمی سوری، بخصوص نیروهای کرد در تصرف منطقه تشرین موفق شدند و به سوی منطقه ای مجاور شهر منبج،12 کیلیومتر دورتر، حرکت کردند. اگر این شهر توسط این نیروها تصرف شود، نیروهای داعش در منطقه حلب مجبور به فرار خواهند شد و هیچ دسترسی زمینی به پایتختشان رقه، نخواهند داشت.

با وجود این که این شهر خارج از دسترس توپخانه ای ترکیه قرار دارد اما آنکارا می تواند نیروهای حزب اتحاد دموکراتیک کردستان را با سلاح های دیگر مورد حمله قرار دهد. البته این امر از نظر سیاسی دقیقا در زمانی که کردها در مناطق جنوبی در حال مبارزه با داعش هستند مشکل به نظر می رسد. به هرحال ترکیه ترجیح می دهد از هر فرصتی برای جلوگیری از موفقیت کردها در سوریه استفاده کند.

باید در نظر داشت که حمله های نیروهای کرد اتحاد دموکراتیک، توسط جت های جنگی حمایت می شوند، از این رو حداقل بخشی از این حرکات کردها با هماهنگی آمریکا صورت می گیرد و تصمیم یک جانبه کردها نیست.

حال سوال اینست که نگرش واشنگتن در برابر ترکیه با توجه به این شرایط بخصوص بعد از ملاقات دانفورد،چگونه خواهد بود؟ تحلیلگر برجسته آمریکایی، جوشوآ لندیز  در حوزه مسائل سوریه معتقد است:" حل وفصل این مسائل تقریبا غیر ممکن است زیرا بی توجهی و حذف کردها غیر منطقی است، آن ها  کاری مهم را در سوریه انجام داده اند که اردوغان متحد غیر مفید ما انجام نداده....در مقابل رفتار ترکیه هم بصورت افراطی تغییر نموده است. به هرحال اتحاد دور از ذهن پنتاگون و حزب اتحاد دموکراتیک کردستان که مخالفان جدی ای هم دارد، می تواند در آینده تبدیل به یک ارتباط بلندمدت شود."

به هر صورت روزهای سختی پیش روی تمام گروه هایی ست که در بحران سوریه حضور داشته اند، بخصوص برای ترکیه و مرد رو به افولش، رجب طیب اردوغان.