پايگاه خبری تحليلی حديد نيوز 30 آذر 1395 ساعت 18:50 http://www.hadidnews.com/news/34502/مهر-یلدا-مهمان-خانه-های-ایرانی-امشب-فضای-مجازی-نه-بگوییم -------------------------------------------------- آیین طولانی‌ترین شب سال در استانها عنوان : مهر یلدا مهمان خانه‌های ایرانی/ امشب به فضای مجازی نه بگوییم -------------------------------------------------- اگر در روزگاری نه‌چندان دور در خانه‌های ایرانی، اهل خانواده، در مناسبت‌های مختلف دورهم می‌نشستند، امروز این سنت زیر سایه شبکه‌های اجتماعی کمرنگ شده است. متن : به گزارش حدیدنیوز به نقل از مهر؛ امشب بی بی تدارک یلدا دیده است تا به بهانه آن بچه ها شبی شاد را در خانه پدری بگذرانند.پدر هم قصد دارد شاهنامه بخواند، فال حافظ بگیرد و حکایت های قدیمی و خاطرات گذشته اش را چون همیشه بازگو کند. همان حکایت هایی که از کودکی برای بچه ها تعریف کرده است و آن ها با مرور این خاطرات بزرگ شده اند و حالا هرکدام صاحب خانه و خانواده مستقلی شده اند. در خانواده های ایرانی همیشه رسم بوده که بزرگان برای جوانان قصه ها و حکایت های گذشته را بازگو کنند تا در لابه لای این قصه ها و خاطرات درس زندگی به جوانان بیاموزند و عشق و دوستی را در هرلحظه از زندگی خود با دیگر اعضای خانواده به اشتراک بگذارند. امشب همه می آیند. دورهم می نشینند اما آیا مجالی برای قصه گویی پدر فراهم خواهد شد. آیا امشب در سکوت خواهد گذشت؟ شاید دیگر چشم و گوش بچه ها دیگر به زبان شیرین و قصه های دیرین پدر نباشد و آیا دنیای مجازی در این دوره همی خانوادگی جای شاهنامه خوانی و غزلیات حافظ و شعرهای شیرین سعدی را خواهد گرفت؟ محفل های حقیقی زیر سایه محافل مجازی این روزها این محفل های مجازی جای محفل های حقیقی را گرفته اند تا پدران و مادران بیش از همیشه احساس تنهایی کنند. تا کانون گرم خانواده که انسان را به ریشه هایش پیوند می داد، رو به سردی برود و زیست اجتماعی را تهدید کند. یک روانشناس در این خصوص به خبرنگار مهر می گوید: فردگرایی و جمع گریزی روزبه روز در حال افزایش است و این ماجرا نگران کننده است. مجتبی حسینی می گوید: خانواده پایه گذار بخش مهمی از سرنوشت انسان است و در تعیین سبک و خط مشی زندگی آینده، اخلاق، سلامت و عملکرد فرد در آینده نقش بزرگی بر عهده دارد و اگر نقش این نهاد در جامعه کمرنگ شد باید شاهد اتفاقات ناگواری در حوزه اجتماعی باشیم. وی تصریح می کند: اگر می بینیم که آسیب های اجتماعی همچون خودکشی، طلاق، اعتیاد و ... رو به افزایش بوده این ناشی از همین مسئله است. این روانشناس همچنین کمرنگ شدن برخی سنت های آیینی را که زمینه ساز تعاون، همکاری و همدلی در جامعه بود را نگران کننده دانست و بر احیای آن ها تأکید کرد. آیین هایی که روبه زوال می روند پایه و اساس زندگی اجتماعی در سرزمین ما، زندگی سنتی است. به عنوان مثال در استان کهگیلویه و بویراحمد عشایر هر ایل متشکل از چندین طایفه، هر طایفه متشکل از چندین تیره و هر تیره از چندین تش و بنکوه تشکیل شده است. امروزه خیلی از این رسوم و آیین ها با گذر زمان از بین رفته یا کمرنگ شده اند. آیین هایی که همه و همه زخم خورده تغییر زندگی از ایلی، عشیره ای و سنتی به شهرنشینی و مدرنیته استبر این اساس بسیاری از مناسبات در زندگی ایلی به صورت جمعی و گروهی انجام می گیرد و این موجب به وجود آمدن رسوم و آیین هایی شده تا از این تشکل محافظت کند و موجب پیوند بیشتر زندگی ایلی شود. امروزه خیلی از این رسوم و آیین ها با گذر زمان از بین رفته یا کمرنگ شده اند. آیین هایی که همه و همه زخم خورده تغییر زندگی از ایلی، عشیره ای و سنتی به شهرنشینی و مدرنیته است. برحسب فصول مختلف آیین های متنوعی در نقاط مختلف کشور برگزار می شد که بیشتر این آیین ها و مراسم زنده نگه دارنده صله ارحام، همدلی، دوستی، مشکل گشایی، شکر نعمت، دعا برای نزول نعمات اللهی و به معنایی دیگر تجلی حقیقت های یک زندگی جمعی بوده اند. آداب ورسوم سال نو و مناسبت های دینی، آیین های ازدواج و وفات، بازی های محلی و... همه و همه شکل دهنده و مقوم زندگی گروهی در کشورمان است. آیین شب یلدا آیین های شب یلدای ایرانی متنوع و پرشمار است. امشی در کنار همه اقوام ایرانی سری به استانکهگیلویه و بویراحمد می زنیم تا شب یلدای عشایری را تجربه کنیم. شب یلدا یکی از کهن ترین جشن های ایرانی است که از دیرباز طرفداران زیادی در میان منطقه عشایر نشین کهگیلویه و بویراحمد دارد. در کهگیلویه و بویراحمد هم رسوم ویژه ای در این شب برپا می شود، از شاهنامه خوانی گرفته تا پخت انواع غذاهای محلی و سنتی و قصه گویی برای بچه ها. در عشایر استان این دورهم نشینی ها صفای خاصی دارد، صفایی که زیبایی آن در سادگی اش خلاصه می شود. شب نشینی، دیدوبازدید اقوام و همسایه ها، خواندن شاهنامه، پختن غذاهای خاص این شب، ازجمله رسوم عشایر است. قصه گویی نیز در این شب جایگاه خاصی دارد. ازدواج در شب یلدا یکی دیگر از آیین هایی که همه اهل طایفه در آن مشارکت می کردند، آیین ازدواج است خصوصاً اینکه در شب یلدا باشد. وجود مراسمی همچون کدخداکشونی، باشلق برون، لباس کنون و واطلبون در آیین ازدواج همه حکایت از نقش پررنگ بزرگ ترهای طایفه در شکل گیری یک زندگی و تعمیق همدلی ها دارد. سید محمود موسوی یک پژوهشگر فرهنگ بومی در خصوص این آیین ها می گوید: در سازمان ایلی، ازدواج قبل از اینکه پاسخگویی به نیاز طبیعی باشد، ضرورتی اجتماعی و سیاسی است. وقتی دختری از ایلی یا طایفه ای با پسری از ایل و طایفه دیگر وصلت می کند، همه افراد آن دو ایل و یا طایفه نسبت به این پیوند احساس مسئولیت می کنند و این وصلت بر اتحاد و همدلی دو طایفه می افزاید. وی می گوید: برگزاری آیین های ازدواج خصوصاً در روزها و شب هایی که مناسبتی مهم در دل خود دارد فضای متفاوتی در بین مردم ایجاد می کند. مراسم کدخدا کشونی، مراسمی است که خانواده ها عروس و داماد هرکدام جمعی از ریش سفیدان و بزرگان طایفه و یا ایل خود را در نشستی مشترک در خانه دختر دعوت می کنند و در این نشست یکی از بزرگان و یا ریش سفیدان طایفه داماد درخواست ازدواج را مطرح می کند و یکی از بزرگان و ریش سفیدان طایفه عروس به این درخواست پاسخ می دهد. بازی های محلی در عشایر نیز همه گروهی برگزار می شوند که از آن جمله می توان به گرنا، الختر، کله روانک، کل کله برد و... اشاره کرد. در کهگیلویه و بویراحمد بیش از ۶۰ بازی محلی برگزار می شود، که امروزه با فراوانی بازی های کامپیوتری، خیلی از بچه ها حتی نام این بازی های محلی را نمی دانند. آیین شاهنامه خوانی در هفت خوان فراموشی شاهنامه خوانی یکی دیگر از آیین های کهن عشایر است که به مرور زمان رو به فراموشی می رود. هرگاه که ایل در هنگام کوچ اُتراق می کرد و به استراحت می پرداخت، ایلیاتی ها در سیاه چادرها و کنار اجاق آتش دورهم جمع می شدند، چای می نوشیدند و با جان ودل گوش به صدای خوش شاهنامه خوان و روایت های حماسی و تلخ و شیرین قهرمانان شاهنامه می سپردند و یا هرگاه برای دفاع از وطن به جنگ متجاوز می رفتند، شاهنامه خوانان شاهنامه خوانی می کردند تا روحیه شجاعت و دلیری را در جنگجویان تقویت کنند شاهنامه خوانی در شب یلدا هم از آیین های فرهنگی مردم این دیار است. هرگاه که ایل در هنگام کوچ اُتراق می کرد و به استراحت می پرداخت، ایلیاتی ها در سیاه چادرها و کنار اجاق آتش دورهم جمع می شدند، چای می نوشیدند و با جان ودل گوش به صدای خوش شاهنامه خوان و روایت های حماسی و تلخ و شیرین قهرمانان شاهنامه می سپردند یعقوب غفاری از پژوهشگران استان در خصوص علل فراموش شدن شاهنامه خوانی می گوید: وقتی جامعه از حالت سنتی به مدرنیته می رود و حتی اگر صنعتی هم نشود، خصوصیات اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و .. تغییر می کند. حضور تلویزیون و شبکه های اجتماعی با برنامه های مختلف در خانواده ها، باعث می شود که آرام آرام علاقه به شاهنامه خوانی هم کم و ارزش های اخلاقی و فرهنگی موجود در شاهنامه هم در جامعه کمرنگ شود. میرزا ابوالحسن حسینی از پیشکسوتان عرصه تعلیم و تربیت نیز در این خصوص می گوید: در شبهی یلدا اهالی یک طایفه کنار هم می نشستند و تا صبح شاهنامه خوانی می کردند. شاهنامه خوانان غیر از اشعار، حکایت ها را هم برای مردم تعریف می کردند و مردم شاهنامه را دوست داشتند. الآن خیلی از آن جماعت شهرنشین شده اند و همه می گویند گرفتاریم و ارتباطات بین مردم روزبه روز کمتر می شود. امروزه اما، فضای مجازی مجال و علاقه ای برای برگزاری رسوم جذاب و سنتی مختلف نگذاشته و اغلب افراد در سنین مختلف، چنان وقت خود را در شبکه های اجتماعی می گذرانند که دیگر علاقه و حوصله ای برای پرداختن به رسوم و آیین ها ندارند و همین امر به عاملی برای فراموشی سنت ها تبدیل شده است . کمرنگ شدن علاقه مندی مردم به آیین ها و رسوم گذشته و گرایش به مظاهر فرهنگ های جدید یکی از مشکلاتی است که گریبانگیر جامعه شده است. اگر نگاه ما به فرهنگ و تکنولوژی جدید درست و ترکیب شده با گذشته آیینی خودمان نباشد، دیری نمی پاید که همه این رسوم و آیین های پسندیده به تاریخ خواهند پیوست و روابط اجتماعی را نیز با خلل مواجه خواهد کرد تا نه از تاک نشان بماند و نه از تاک نشان. مهر یلدا در خانه های ایرانی در آستانه شب یلدا با آداب ورسوم این شب در چند استان کشور آشنا می شویم: آذربایجان شرقی: شب یلدا در آذربایجان شرقی به چله گجه سی معروف و دارای پیشینه دیرینه ای است آذربایجانی ها در این شب برنج و مرغ در سفره های خود چیده و سپس بعد از شام نیز از تنقلات شامل لبو، باقلا، سنجد، انواع میوه، هندوانه که نگین ای سفره است و خربزه میل می کنند و در شب نشینی های طولانی شرکت کرده و شب خاطره انگیزی را در طولانی ترین شب سال برای خانواده های خود فراهم می کنند. همچنین گرفتن فال حافظ، بیان لطیفه و خاطره و بازی های دسته جمعی از سرگرمی های شب یلدا برای آذربایجانی ها به شمار می رود. آذربایجان غربی: آذربایجان غربی به خصوص ارومیه به عنوان یکی از شهرهای تولید کننده حلوای محلی در کشور شهرت دارد و از چند وقت مانده به شب چله از شهرهای دور و نزدیک فروشندگان و مصرف کنندگان برای عرضه و مصرف حلوای شب یلدا به این شهر سفر می کنند. حلوای هویج و گردوی ارومیه در شب یلدا مصرف بالایی دارد و در بیشتر مناطق کشور نیز مورد استفاده قرار می گیرد، خانواده ها در ارومیه خود نوعی حلوای محلی نیز تهیه می کنند که به داش حالوا موسوم است و علاقه مندان ویژه ای بخصوص در بین کودکان دارد. در کنار این خوراکی ها، پشمک، مغز گردو و بادام، کشمش و میلاخ (انگوری که به صورت آونگ از تابستان نگهداری شده است)، دوشاب (شیره انگور) نیز در بین خوردنی ها در آذربایجان غربی جایگاه ویژه ای دارد. زمستان با شب چله آغاز می شود و مردم آذربایجان غربی دو ماه اول زمستان را به ۴۰ روز و ۲۰ روز مجزا تقسیم می کنند که به ۴۰ روز اول چله بزرگ و ۲۰ روز دیگر چله کوچک نام می نهند. اصفهان: اصفهانی ها از قدیممانند سایر مناطق ایران در این شب در منزل پدربزرگ ها یا مادربزرگ ها و پای کرسی دور یکدیگر جمع می شوند و انواع تنقلات شب چلهانار و هندوانه بر سر سفره چله قرار می دهند. در این شب صاحب خانه با آجیل و میوه از مهمان ها پذیرایی می کند و مهمانان در کنار یکدیگر تا پاسی از شب و گاهی تا نزدیک صبح بیدار هستند. اردبیل: قاووت المخ یا الک کردن قاووت یکی از رسوم سنتی و قدیمی در اردبیل است که در فصل سرد و درست در زمانی که طبیعت گرفتار خواب زمستانی است با آرزوی زدودن ناراحتی ها و ناخوشی ها اجرا می شود. قاووت در وهله اول یک غذای زمستانی مقوی است که بر اساس اقتضائات و امکانات فصل تهیه می شود. در کتاب فرهنگ عامیانه درالارشاد اردبیل نوشته اصغر زاده به ۱۷ دانه خوراکی اشاره شده که زنان در تهیه این خوراک آن را به کار می برند. هر چند دلیل انتخاب به تعداد ۱۷ مورد نامشخص است اما تمامی دانه های خوراکی گواه از این دارد که زنان در گذشته به تناسب امکانات و مواد غذایی محدودی که در زمستان در دسترس بوده نسبت به تهیه این خوراک اقدام می کرده اند.در این کتاب عنوان شده که مواد لازم برای تهیه قاووت گندم برشته، نخود سفید، ذرت تفت داده، شاهدانه، تخم هندوانه، تخم خربزه، بزرک، نخود سیاه پوست کنده، شکر، عدس، تخم کدوتنبل، هسته زردآلو، بادام سنگی، لرگه(لوبیا وحشی)، لوبیا سفید، باقلا و چشم بلبلی است. خراسان جنوبی: شب یلدا در استان خراسان جنوبی نیز به شب چله یا به گویش محلی شو چله معروف بوده که مردم در این شب با شرکت در شب نشینی های طولانی و خوردن انواع میوه و تنقلات سعی در بهتر گذراندن طولانی ترین شب سال دارند. در گذشته مردمان این خطه کویری علاوه بر چراغ هایی که هر شب برای روشنایی خانه خود استفاده می کردند چراغ هایی مضاعف را روشن کرده تا تولد خورشید را جشن بگیرند. سال ها پیش دور کرسی زغالی شب یلدا، مادربزرگی می نشست که با گنجینه افسانه های قدیمی اش که در لهجه مردم بیرجند به اوسونه مشهور است، درازای شب یلدا را به کوتاه ترین شب سال تبدیل می کرد. فارس: اکثر خانواده ها در شیراز به شب زنده داری می پردازند. بعضی نیز بسیاری از دوستان و بستگان خود را دعوت می کنند و برای پذیرایی از آن ها و نیز صرف غذا سفره ای می گسترانند. این سفره که بی شباهت به سفره هفت سین نوروز نیست، در اتاقی گسترده می شود، در آن یکی دو لاله و چند شمع زیبا و نگین گذاشته و روشن می کنند. در حاشیه آن در ظرفی زیبا مقداری اسپند می گذارند و روی آن را آتش می ریزند تا بوی آن در اتاق بپیچد. از میوه ها انار و مرکبات و به ویژه هندوانه باید در سفره باشد. از انواع تنقلات نخودچی، کشمش، حلوای ارده و آجیل مشکل گشا و رنگینک و ارده شیره و خرما و انجیر نیز در سفره گذاشته می شود. خوزستان: مردم خوزستان تا سحر انتظار می کشند تا از قارون افسانه ای استقبال کنند. قارون در لباس هیزم شکن برای خانواده های فقیر تکه های چوب می آورد. این چوب ها به طلا تبدیل می شوند و برای آن خانواده، ثروت و برکت به همراه می آورند. به خانه بزرگ ترها رفته و دورهم جمع شده و شب را به شوخی و خنده می گذرانند. آجیل، هندوانه، انار، شیرینی و خرما و لبو و آش و شیرینی های مختلف از جمله خوراکی های این آیین کهن است. سمنان: شرق تا غرب استان سمنان وقتی یلدایی می شود که سفره شب چله در خانه آن هایی که گردش ایام آسمان موهایشان را پر از ستاره کرده گسترده شود و در این بین مردمان دیار قومس هرکدام بر سر این سفره سهمی دارند بوی خوش ته چین چغندر و کدو، قیسی، برگه و هسته زردآلو را شاهرودی ها می آورند رشته برشته و کماج و پسته را دامغانی ها، جوشبره و گندم بوداده و تخمه آفتابگردان را اهالی میامی و سمنانی ها حلوای سمنانی، نان شیرمال، رشته پلوی سمنانی بر سر آن می گذارند تا در کنار دیگی سرخه و حلوای سنگسری با روغن حیوانی و انار گرمساری چه ملغمه ای از بو، عطر، رنگ و نشاط برای مردمان این دیار کهن به همراه بیاورند. کرمان: کرمانی ها نیز مطابق آنچه سال ها توسط اجدادشان انجام می شده است در شب یلدا در خانه بزرگ هر خانواده دورهم جمع می شوند، سفره ای از پته بر روی قالی کرمانی پهن می کنند و دور اتاق را پشتی های پته دوز قرار می دهند. در میانه سفره نیز ظرفی از پسته، هندوانه، انارهای سیاه دانه روستاهای اطراف، کلمپهشیرینی سنتی کرمان، قهوه قوتو و تنقلات دیگر می گذارند. در این شب مردم آشی به نام اوماچو طبخ می کنند و از ابتدای شب تا بامداد دورهم جمع می شوند و شاهنامه خوانی می کنند و قصه های قدیمی مردم کرمان را نقل می کنند. قزوین: در این شب اغلب مردم قزوین با خوردن سبزی پلو با ماهی دودی و سپس هندوانه، انار، انواع تنقلات ازجمله کشمش، گردو، تخمه، آجیل مشگل گشا و انجیر خشک، شب نشینی خود را به اولین صبح زمستانی گره می زنند. به عقیده مادربزرگ های قزوینی اگر در این شب ننه سرما گریه کند باران می بارد، اگر پنبه های لحاف بیرون بریزد برف می آید و اگر گردنبند مرواریدش پاره شود تگرگ می آید. یکی دیگر از آداب ورسوم شب یلدا فرستادن خونچه چله از سوی داماد به عنوان هدیه زمستانی برای عروس است. در این خونچه برای عروس پارچه، جواهر، کله قند و هفت نوع میوه مثل گلابی هندوانه، خربزه، به و سیب، با تزئینات خاصی فرستاده می شود. گلستان: خواندن فال حافظ، قصه تعریف کردن مادربزرگ های شیرین بیان، بازی سنگ چران یا همان یه قُل دو قُل، خوردن آجیل مخصوص شب چران و ... برنامه هایی بوده که درگذشته های نه چندان دور در بین گرگانی ها رواج داشته است.حلوای پشت زیک یکی از تنقلات شب یلدای مردم استان گلستان است. حلوای پشت زیک نوعی حلوای کنجدی بوده که بعد از آماده سازی آن را پشت دیگی که روی حرارت بوده پهن می کردند. لرستان: یلدا در لرستان آئین های رایجی دارد که از گذشته های دور تاکنون مورد توجه مردمان این دیار بوده و به مرور زمان کمرنگ شده است. در شب یلدا پشت بام منازل شهرهای استان مملو از کودکان و نوجوانانی است که با شور و شوق فراوان عبارت امشو اول قاره... (امشب شب یلدا است) را در شهر طنین انداز می کنند و شب یلدا را با هیاهوی دیدنی خود زینت می بخشند. این نوجوانان با تاریک شدن هوا به صورت دو نفره یا دسته جمعی به پشت بام منازل همسایه رفته و شالی یا دستمالی را به سمت حیاط منزل آویزان می کنند و با سردادن شعار جمعی امشو اول قاره، خیر د هونت بواره، نون و پنیره و شیره، کیخا حونت نمیره از صاحب خانه می خواهند میوه و تنقلات شب یلدا را در شال آن ها بریزد. از دیگر آداب مرسوم و دیدنی در شب یلدا در لرستان نوعی فال است، که از آن به عنوان چل سرو (چهل سرود) یاد می شود.از دیگر آداب لرستانی ها در بلندترین شب سال درست کردن گندم شیره است. برای درست کردن گندم شیره گندم را در شیر خیسانده، سپس زردچوبه و نمک را با آن مخلوط کرده و آن را روی ساج (تابه) برشته می کنند و همراه خلال بادام، گردو، پسته، کشمش، سیاه دانه و کنجد مخلوط می کنند و در شب یلدا می خورند. یزد: در اغلب مناطق یزد مردم همچون سایر مناطق کشور، شب چله یا همان شب یلدا را در منزل یکی از بزرگ ترها می گذرانند اما برای اینکه به صاحب خانه به خاطر خرید این همه خوراکی فشار اقتصادی وارد نشود، هر یک از مهمانان خرید یکی از این خوراکی ها را بر عهده می گیرند و صاحب خانه اغلب به طبخ شام می پردازد. شام شب چله نیز در بسیاری از نقاط استان یزد شولی یزدی و فسنجان است و با توجه به اینکه شولی آشی با طبع خنک است، گرمی فسنجان را می گیرد و اصلاً به خاطر تناول این همه آجیل های گرم، خوردن شولی نه تنها در شب یلدا بلکه در ایام نوروز نیز به یک سنت در یزد تبدیل شده است.